TEDxAcademy - Elias Papaioannou - Civic Capital(ism) TEDxAcademy - Elias Papaioannou - Bürgerliches Kapital(ismus) TEDxAcademy - Elias Papaioannou - Civic Capital(ism) TEDxAcademy - Elias Papaioannou - Capital(es) cívico(s)

Μετάφραση: TED Translators admin Επιμέλεια: Chryssa Takahashi

Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση και χαίρομαι που είμαι εδώ μπροστά σας. Thank you for the invitation, I'm happy to be here with you.

Θα ήθελα, όταν με κάλεσε η Νίκη να παρευβρεθώ στην ομιλία αυτή, When Niki invited me to come for this talk, μου είπε να μιλήσω από την πλευρά των οικονομικών για την Ελλάδα σήμερα, she told me to talk from an economic viewpoint about Greece today,

για το πώς βλέπουμε την Ελλάδα και για το τι μας οδήγησε εδώ πέρα. about how we see Greece and what led us here. Και το τι θα μπορούσα να προτείνω ως οικονομολόγος σαν λύσεις για τη χώρα αυτή. And what I could suggest as an economist as solutions for this country.

Δεν θα ήθελα να προσφέρω κάποια λύση, I wouldn't like to offer a solution,

αλλά θα ήθελα κυρίως να επικεντρώσω την ομιλία μου σε κάτι but I'd like to focus my talk on something που φαίνεται να ανακαλύπτουν πρόσφατα οι οικονομολόγοι, that the economists seem to be recently discovering,

ότι η λύση φαίνεται να υπάρχει διάχυτη μέσα στην κοινωνία that the solution appears to be diffused within society και ότι θα ήθελα να επικεντρώσω κυρίως την προσοχή μου and I'd like to focus my attention

σ' αυτό που οι οικονομολόγοι ονομάζουμε πολιτειακό κεφάλαιο, on what we, economists name civic capital, αστικό κεφάλαιο ή κοινωνικό κεφάλαιο αν προτιμάτε, or urban capital or social capital if you prefer, και θα γίνω πιο σαφής στην πορεία. and I'll be more specific shortly.

Αλλά για να σας δώσω μια γρήγορη ανασκόπηση But let me give you a quick review

για το πού φαίνεται να είναι η Ελλάδα σήμερα. on where Greece seems to stand today.

Να σας πω ποια είναι η άποψη των συναδέλφων μου. Let me tell you the opinion of my colleagues. Για τους συναδέλφους μου η Ελλάδα είναι μια χώρα, To my colleagues, Greece is a country

η οποία ακόμη και τα χρόνια της ευφορίας, where even during the euphoria years,

αναφέρομαι στην προηγούμενη δεκαετία, για τα προηγούμενα 15 χρόνια I'm referring to the past decade, to the past 15 years

δυστυχώς δεν έκανε τις πολιτικές αυτές που θα ήτανε οι βέλτιστες. unfortunately did not implement policies that would have been the optimum. Όλες τις χρονιές, παρ' όλη τη μεγάλη ανάπτυξη που είχε η χώρα μας, All those years, despite the great development of the country, τρέξαμε αρνητικούς προϋπολογισμούς, περισσότερα έξοδα απ' ό,τι έσοδα, we had negative budgets, more expenses than revenues,

οι μισθοί ίσως αυξήθηκαν λίγο παραπάνω απ' ο,τι θα έπρεπε the salaries increased maybe a bit more than they should

και σταδιακά η χώρα μας, κυρίως λόγω διαρθρωτικών προβλημάτων, and gradually our country, due to structural problems, έχασε πάρα πολύ στην ανταγωνιστικότητα. lost its competitiveness.

O προηγούμενος ομιλητής έδειξε έναν δείκτη ανταγωνιστικότητας The previous speaker showed a competitiveness indicator που έδειχνε πόσο φτωχά είναι η χώρα μας αυτή τη στιγμή of how poor our country is right now

αλλά ακόμη και αν δούμε άλλα στοιχεία παραγωγικότητας όπως οι εξαγωγές, but even if we see other elements of productions such as exports,

δυστυχώς η εικόνα δεν είναι καθόλου καλή. unfortunately the picture is not good at all.

Κατά κάποιο τρόπο όλοι μου οι συνάδελφοι στην Αμερική μου λένε, In a way, my colleagues in the States they tell me, «You had your party, it's hangover time». (Γέλια) "You had your party, it's hangover time." (Laughter)

Αυτό βέβαια είναι κάπως καλό. Which is in someway good.

Εγώ είχα ένα πάρτι όπως είπε η Νίκη πριν από δύο μέρες, I had a party like Niki said a couple of days earlier, αλλά είναι διαφορετικό να ξυπνάς από ένα πραγματικό πάρτι but it's different to wake up after a real party

και να έχεις το χάνγκοβερ and having a hangover

και δυστυχώς αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, δεν είναι φοβάμαι ένα χάνγκοβερ and unfortunately right now in Greece, I'm afraid it's not a hangover

διότι η χώρα μας βιώνει μια πάρα πολύ δύσκολη κατάσταση. because the country goes through a very difficult situation.

Έχουμε όλοι μας φίλους που χάνουν τη δουλειά τους, We all have friends that were laid off,

έχουμε όλοι μας συγγενείς που μπορεί να παίρνουν μια μικρή σύνταξη we all have relatives who may get a small pension

η οποία κόπηκε ακόμη παραπάνω, that shrunk even more,

και δυστυχώς η κρίση αυτή έχει χτυπήσει όλους μας and unfortunately, this crisis has hit all of us και κυρίως αυτούς που έχουν την περισσότερη ανάγκη. and mostly those in greater need. Η Νίκη, και φαντάζομαι όλοι σας, Niki, and I imagine all of you

και οι περισσότεροι στην Ελλάδα τους ενδιαφέρει γιατί. and most people in Greece are interested in why? Νομίζω υπάρχουν, δε θα ήθελα να επικεντρωθώ πολύ στο γιατί, I think, and I wouldn't like to focus much on why γιατί είναι ένα ένα πράγμα που οι περισσότεροι έχετε μία εξήγηση because most of you have already an explanation, αλλά νομίζω υπάρχει ένα consensus, but I think there is a consensus

μία συμφωνία ότι γενικά υπάρχουν δύο πυλώνες γιατί οδηγηθήκαμε μέχρι εδώ. that there are two pillars on why we got where we are today.

Ο πρώτος πυλώνας αφορά το αναποτελεσματικό και πάρα πολύ μεγάλο κράτος. The first pillar has to do with the inefficient and very large state.

Δυστυχώς έχουμε ένα κράτος που είναι πάρα πολύ μεγάλο Unfortunately we have a vary large state

και ταυτόχρονα πολύ αναποτελεσματικό. and at the same time very inefficient.

Αυτό έχει δημιουργηθεί κυρίως από λαϊκίστικες πολιτικές This has been caused mainly by populist policies

αλλά εδώ θα θέλω να επικεντρώσω την προσοχή μου but here, I'd like to focus on an issue ότι στην κακή πολιτική υπάρχει πάντα μία προσφορά αλλά υπάρχει και μία ζήτηση. that in bad politics there is always an offer but there is also a demand.

Και μεις οι οικονομολόγοι θέλουμε πάντα να σκεφτόμαστε We, the economists, always like to think

ότι υπάρχει ένα σημείο ισορροπίας μεταξύ των δύο that there is an equilibrium between the two, και θα επικεντρωθώ σ' αυτό το κομμάτι στην ομιλία μου.

Ο δεύτερος πυλώνας που είναι αλληλένδετος με τον πρώτο είναι ότι, The second pillar is interdependent with the first one,

δυστυχώς στη χώρα μας υπάρχει πάρα πολύ μικρή καινοτομία, that unfortunately, in our country, there is very little innovation, πάρα πολύ μικρή επιχειρηματικότητα, very little entrepreneurship,

διότι το κράτος ή κάποιες οργανωμένες μειονότητες, εμποδίζουν τον ανταγωνισμό. because the state or some organized minorities, obstruct competition. Υπάρχει μια τρομαχτική στρέβλωση του ανταγωνισμού, there is a terrifying distortion of competition,

υπάρχουν πάρα πολλά εμπόδια there are many obstacles

στο να ξεκινήσει ένας νέος άνθρωπος μια καινούργια εργασία, for a young person to start a new business,

και όλο αυτό δημιουργεί ένα σημείο ισορροπίας and all this creates a point of balance

το οποίο νομοτελειακά θα έλεγα οδήγησε στη σημερινή κατάσταση. that deterministically led to today's situation. Οι Έλληνες, μας αρέσει πάρα πολύ να παίζουμε We Greeks, we like very much to play το «blame game», κάποιος πρέπει να φταίει. the "blame game", it must be somebody's fault

Νομίζω ότι πάει πάρα πολύ βαθιά στην ιστορία μας. I think it goes way back in our history

Οπότε φαντάζομαι όλοι μας ζούμε ή παρακολουθούμε τα νέα. so I imagine all of us that live and watch the news.

Έχουμε ακούσει ό,τι πιθανή εξήγηση μπορεί κάποιος να ακούσει We have heard all possible explanations

ότι φταίνε οι αγορές, οι κακοί πολιτικοί, φταίνε τα συνδικάτα, as to whom is to be blamed, the markets, the bad politicians, the syndicates,

φταίει η παγκοσμιοποίηση ακούω κάποιους. it's globalization's fault, I hear some saying,

Νομίζω ότι ένας ομιλητής θα πει ότι φταίει η Ευρωπαϊκή Ένωση, φταίνε οι τράπεζες. I think one of the speakers will say it's European Union's, the banks' fault.

Θα ήθελα να μην μπούμε σε αυτό το παιχνίδι κατηγορίας. But I would like not to get into this blame game και να προχωρήσουμε κάπου παραπάνω. and to move on further.

Να σας πω γιατί, από μία άποψη ενός ανθρώπου I'll tell you why, from the perspective of a man που διδάσκει οικονομετρία στα παιδιά, who teaches econometrics to kids,

είναι ότι όλες αυτές οι εξηγήσεις έχουν ένα πρόβλημα ενδογένειας. all these explanations have an endogenous problem. Ίσως έχουμε κακούς πολιτικούς γιατί θέλουμε να έχουμε κακούς πολιτικούς. Maybe we have bad politicians because we want to have bad politicians. Ίσως έχουμε κάποιους μη-καλούς τραπεζίτες Maybe we have not-good bankers

γιατί θέλουμε να μπορούμε να παίρνουμε ένα δάνειο because we want to be able to get a loan επειδή σηκώνουμε και έχουμε κάποιου το τηλέφωνο και έχουμε κάποιο φίλο. because we have someone's phone number and we call a friend. Όλες αυτές οι κύριες εξηγήσεις που ακούω All these explanations that I hear,

είναι αυτό που ονομάζουμε οι οικονομολόγοι proximate causes. are, what we economists call, proximate causes. Ακόμη και να μετράμε, μετράμε σε πρώτο επίπεδο Even if we measure, we measure at first level δεν είναι οι βαθιές ρίζες του προβλήματος. these are not the deep roots of the problem

Και θα ήθελα στη σημερινή μου ομιλία καθώς ασχολούμαι με τα οικονομικά της ανάπτυξης and I'd like in my speech, since I'm working on economics of development

να επικεντρωθώ στις βαθιές ρίζες του προβλήματος to concentrate on the deep roots of the problem που κατα τη γνώμη μου είναι δύο. that, to my opinion are two.

Η πρώτη είναι, η πλήρης απαξίωση και εξασθένιση των θεσμών. the first one is, the complete discredit and decay of institutions. Θεσμών όπως είναι η δικαιοσύνη λόγου χάρη, όπως είναι οι εποπτικές αρχές Institutions such as justice, such as the supervising authorities

και το δεύτερο, που εδώ θα ήθελα κυρίως να επικεντρώσω την ομιλία μου, and the second one, where I'd like to focus my speech on,

στην έλλειψη αυτού που ονομάζουμε πολιτειακό κεφάλαιο, is the lack of what we call civic capital ή αν προτιμάτε κοινωνικό κεφάλαιο ή αν προτιμάτε αστικό κεφάλαιο or if you prefer social capital or if you prefer urban capital,

για να ικανοποιήσω απ' όλα τα πολιτικά σπέκτρουμ, τις απόψεις. to satisfy all political spectrum.

Να σας πω πώς σκεφτόμαστε οι οικονομολόγοι την ανάπτυξη. Let me tell you how we economists think about development.

Με έναν βαρετό τρόπο θα έλεγα. In a boring way I'd say.

Μας αρέσει να γράφουμε διάφορες συναρτήσεις παραγωγής, We like to write some production functions, όπου βάζεις κάποια inputs of production, κάποιους παράγοντες παραγωγής where you put some inputs of production

και βγαίνει ένα τελικό αποτέλεσμα. and you have a final outcome.

Οι οικονομολόγοι κυρίως της δεκαετίας του '60, μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο The economists, mainly in the '60s, after World War II, αυτό που πίστευαν ήταν ότι αυτό που ξεχωρίζει they believed that what separates

τις ανεπτυγμένες χώρες από τις ανεπτυσσόμενες, και από τις υπανάπτυκτες the developed countries from the developing and the underdeveloped ones

είναι ότι δυστυχώς χώρες της Αφρικής λόγω χάρη τότε, is that unfortunately countries from Africa for example,

δεν είχανε φυσικό κεφάλαιο, δεν είχαν ανθρώπινο κεφάλαιο did not have the physical capital or human capital

ενώ οι χώρες οι ανεπτυγμένες είχαν. that the developed countries had.

Κατά την άποψη λοιπόν πολλών οικονομολόγων So, according to many economists,

το όλο πρόβλημα βρίσκεται στην έλλειψη πόρων παραγωγής. the whole problem lies in the scarcity of production resources. Φαίνεται όμως ότι, με τελευταία έρευνα, ότι δεν μπορούμε να εξηγήσουμε It seems though, with a recent study, that we cannot explain

τις διαφορές εισοδήματος μεταξύ των αναπτυγμένων και υπανάπτυκτων χωρών the differences in income between the developed and the developing countries

μέσα από αυτό το κανάλι, πρέπει να είναι κάτι άλλο through this channel, there must be something else ή κάτι μας λείπει από τους παράγοντες παραγωγής. or we're missing something from the production factors. Είναι κάτι άλλο εκτός από το ανθρώπινο κεφάλαιο, There is something else, other than human capital, την εργασία και το φυσικό κεφάλαιο, labor and physical capital,

ή πιθανόν όπως πολλοί πιστεύουν όλο το ζουμί είναι στην παραγωγικότητα. or possibly as many believe, the whole meat is in productivity. Στο πώς αξιοποιούμε αυτούς τους παράγοντες παραγωγής On how we use these production factors ώστε να βγάλουμε το τελικό προϊόν. so as to get the final product.

Για παράδειγμα, η τελευταία έρευνα δείχνει ότι για κάποιο λόγο For example, a recent research shows that for some reason, οι Αμερικάνοι, οι Άγγλοι επιχειρηματίες είναι πάρα πολύ καλοί the American, the English entrepreneurs, they are very good

στο να αξιοποιούν ανθρώπινο δυναμικό at utilizing the human capital

σε σχέση με άλλους λόγου χάρη επιχειρηματίες. compared to other entrepreneurs.

Φαίνεται όμως ότι αυτό που καθορίζει την ολική παραγωγικότητα, However, what seems to define the whole productivity,

το πόσο οι επιχειρηματίες μπορούν να αξιοποιήσουν how the entrepreneurs can utilize αυτό που μπαίνει στην παραγωγική διαδικασία, what gets in the productive process φαίνεται ότι η πιο σημαντική παράμετρος seems that the most important parameter

που καθορίζει την παραγωγικότητα μίας χώρας είναι οι θεσμοί. that defines the productivity of a country are institutions. Υπάρχει μία πολύ ενδιαφέρουσα τελευταία έρευνα που δείχνει There is a very interesting recent study that shows την αιτιώδη συνάφεια μεταξύ της ποιότητας της δικαιοσύνης the causal relevance between the quality of justice και της ποιότητας του νομικού πλαισίου προστασίας των επενδυτών λόγου χάρη and the quality of the protective legal framework for investments

και της μετα-χρηματοοικονομικής ανάπτυξης and the meta-financial development

και το πόσο εύκολα μπορούν να πάρουν οι επενδυτές χρήματα και με φθηνό επιτόκιο. and how easy the investors can have access to money at low rate.

Υπάρχει πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα A very interesting study

δείχνοντας ότι η διαφθορά εμποδίζει πάρα πολύ shows that corruption is highly obstructive ιδιαίτερα τους νέους ανθρώπους και ιδιαίτερα τους νέους επιχειρηματίες. especially to young people and young entrepreneurs. Και όπως σας είπα, φαίνεται ότι στην παραγωγικότητα, And as I told you, it seems that it is in productivity και άρα και στους θεσμούς,

φαίνεται ότι, από κει μπορούμε να εξηγήσουμε τις μεγάλες διαφορές that we can explain the large differences μεταξύ των ανεπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών. between the developed and developing countries. Εκτός, και γι' αυτό θα ήθελα να κάνω μια μικρή παράκαμψη Besides that, and I'd like to make a small detour

δείχνοντας στην ομιλία μου ότι υπάρχει μια πάρα πολύ ισχυρή συσχέτιση to show that there is a very strong relation μεταξύ το πόσο καλό είναι το δικαϊκό σύστημα, between how good is the legal system που είναι στον οριζόντια άξονα εδώ, that is on the horizontal axis

και το πόσο πλούσια είναι μια χώρα. and how rich is a country

Όπως βλέπετε η χώρα μας είναι δυσανάλογα πλούσια So you see, our country is disproportionally rich

για το πόσο κακή ποιότητα προσφέρει στους επενδυτές με την προστασία τους. to the very bad quality offered to investors by protecting them. Αλλά θα ήθελα να πάμε πίσω, στους παράγοντες But I'd like to go back, to the factors που μπαίνουν στην παραγωγική διαδικασία, στα inputs of production. that go into the production process, the inputs of production Είναι πολύ πιθανόν, κάτι να μας λείπει. And it is possible that we're missing something.

Κάτι πέρα από το φυσικό κεφάλαιο, την εργασία και το ανθρώπινο κεφάλαιο Something beyond physical capital, labor and human capital

μπορεί να επηρεάζει την παραγωγική διαδικασία. that may influence the production process

Φαίνεται και από πολύ ενδιαφέρουσα καινούργια έρευνα, It seems from a very interesting recent study,

ότι αυτό το καινούργιο κεφάλαιο είναι κάτι that this new capital is something

που οι πολιτειολόγοι ή οι πολιτικοί επιστήμονες that the political scientists το λέγανε πάρα πολλά χρόνια πριν. have talked about many years ago.

Νομίζω ότι αυτή η έρευνα πάει πίσω στον Πλάτωνα. I think this study goes back as far as to Plato

Ότι αυτό που ονομάζουμε civic capital ή πολιτειακό κεφάλαιο And what we call civic capital

που αφορά τα πάρα πολύ βαθιά πιστεύω που έχουμε για την κοινωνία, has to do with our deep beliefs that we have about society, για τους συνανθρώπους μας, για τους φίλους μας αν θέλετε our fellowmen, our friends if you want, και το πώς αυτές καθορίζουν την οικονομική δραστηριότητα. and how these define the economic activity. Εδώ σας δίνω έναν άλλο ορισμό του κοινωνικού κεφαλαίου Here I give you an other definition of social capital

που είναι δύο έννοιες, πάρα πολύ στενά αλληλένδετες. which are two concepts that are closely related. Γιατί το αστικό, ή το πολιτειακό ή το κοινωνικό κεφάλαιο Why urban or civic or social capital,

αν προτιμάτε είναι τόσο σημαντικό; if you prefer, is so important?

Σκεφτείτε κάθε συναλλαγή. Κάθε συναλλαγή έχει ένα στοιχείο εμπιστοσύνης. Think of every transaction. Every transaction has an element of trust. Κάνω με τη Νίκη ένα συμβόλαιο. I made a contract with Niki.

Έπρεπε να έρθω εδώ από την Αμερική, μπορεί να μην ερχόμουν. I had to come here from the States, maybe I wouldn't come.

Μπορεί να πήγαινα, μήνα του μέλιτος χτες λόγου χάρη. Maybe I'd have gone on my honeymoon yesterday for example. Υπήρχε, δεν είχαμε το άρτιο, το βέλτιστο συμβόλαιο We didn't have the optimum contract, αλλά υπήρχε μιας μορφή εμπιστοσύνης μεταξύ των δυο μας. but there was some sort of trust between the two of us.

Φανταστείτε μια εταιρεία που πάει να κάνει εξαγωγική διαδικασία, Imagine a company that starts an export process, και να εξάγει προϊόντα σε κάποια άλλη χώρα. exporting products to another country. Ακόμη και με ένα βέλτιστο συμβόλαιο, It needs, even with the best contract,

θα χρειαστεί κάποιας μορφής εμπιστοσύνη. some sort of trust.

Και δυστυχώς όπως θα φανεί σύντομα, οπότε, πώς μετράμε το πολιτειακό κεφάλαιο; As it'll show soon, so, how we measure civic capital. Ένας τρόπος να το μετρήσουμε είναι μέσω της εμπιστοσύνης. One way to measure it, is via trust. Πόσο εμπιστεύονται λόγου χάρη οι Έλληνες τους συνανθρώπους τους, For example how much Greeks trust their fellow Greeks, πόσο εμπιστεύονται ανθρώπους από άλλες χώρες. how much they trust people from other countries.

Ο αγαπημένος μου δείκτης αποτίμησης του πολιτειακού κεφάλαιου My favorite indicator to value civic capital

είναι blood donation, είναι προσφορές αίματος. is blood donation. Φαίνεται λοιπόν να υπάρχει πάρα πολύ μεγάλη διακύμανση It seems that there is a very high variance στο πόσο όλοι οι άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να προσφέρουν αίμα, into people's willingness to donate blood, που μένει στην τοπική κοινωνία συνήθως. that usually stays in the local community.

Ακόμη και μέσα στην Ιταλία. Ακόμη και μέσα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Even within Italy. Even within the United States.

Πόσο μάλλον μεταξύ χωρών όπως οι Σκανδιναβικές και χώρες όπως η Ελλάδα. Not to mention between countries like the Scandinavian ones and Greece. Άλλος τρόπος που μετράμε το πολιτειακό κεφάλαιο Another way to measure civic capital είναι ένα αγαπημένο σπορ των Ελλήνων, η φοροδιαφυγή. is, one of Greece's favorite sports, tax evasion. Ή το πόσο ρυπαίνουμε το περιβάλλον, Or how much we pollute the environment,

δηλαδή το πόσο έχουμε την τάση όταν οδηγούμε να πετάμε τον καφέ μας έξω. meaning the trend of people throwing out their coffee while driving. Όσο και αν σας φαίνεται παράξενο, It may seem odd to you,

οι οικονομολόγοι έχουν αρχίσει και μετράνε αυτά τα πράγματα, but economists have started measuring such things, διότι νομίζω οι οικονομολόγοι αυτό που φέρνουν στις κοινωνικές επιστήμες because, I think they bring to social studies

είναι τη μέτρηση και κάποιες τεχνικές. measurement and some techniques,

Και φαίνεται όντως η χώρα μας να είναι σε πάρα πολύ χαμηλή θέση and it seems that our country is at the lowest position ακόμη και σε αυτούς τους τομείς. even in these sections.

Τώρα μπορεί να λέτε, Now, you might say,

τι μας λέει αυτός και γιατί αυτό είναι ενδιαφέρον για οικονομολόγους; what does this say to us and why is it interesting for economists?

Να σας πω γιατί, να σας δείξω απλά τι συμβαίνει στα στοιχεία. I'll tell you why, I'll simply show you what happens to the data. Ένα πολύ απλό plot. This is a simple plot.

Στον οριζόντιο άξονα βλέπετε ένα measure, έναν δείκτη έλλειψης εμπιστοσύνης, On the horizontal axis you see a measure, the indicator of lack of trust ότι δεν εμπιστευόμαστε πολύ τους συνανθρώπους μας όταν κάνουμε δουλειές. that we don't trust our fellowmen when doing business. Και στον κάθετο δείκτη βλέπετε, έναν στάνταρντ μέτρημα της ανάπτυξης, And on the vertical axis, a standard development indicator, το ΑΕΠ ανά κάτοικο. GDP per capita.

Όπως βλέπετε υπάρχει μια πάρα πολύ ισχυρή συσχέτιση. As you can see, there is a very strong relation. Ακόμη και αν επικεντρωθούμε Even if we focus

μόνο μεσα στις χώρες τις ανεπτυγμένες, τις χώρες του ΟΟΣΑ, only within the developed countries, OECD countries, η Ελλάδα δε φαίνεται καν στο γράφημα Greece doesn't even show on the graph

σε αυτό εδώ, είναι κάπου εδώ. right here, it's somewhere here.

Έχουμε τη μικρότερη εμπιστοσύνη στους συνανθρώπους μας, We have the lowest trust to people

και από την ίδια χώρα, αλλά και από άλλες χώρες coming from our country or other countries και αυτό φαίνεται να συσχετίζεται όπως βλέπετε, and this seems to relate, as you see,

πάρα πολύ σημαντικά με την ανάπτυξη. very much with development.

Το ερώτημα είναι, γιατί; The question is, why?

Η έρευνα δείχνει ότι το αστικό κεφάλαιο ή το trust, η εμπιστοσύνη, The study shows that civic capital or trust μετράει για πάρα πολλούς τομείς της οικονομικής δραστηριότητας counts towards many aspects of economic activity, μετράει πάρα πολύ για τις εξαγωγές, γιατί όπως καταλαβαίνετε it counts very much on exports, because as you may understand

εκεί χρειάζεται ακόμη περισσότερο το αίσθημα της εμπιστοσύνης. it affects even more the sense of trust.

Χρειάζεται πάρα πολύ όταν ένας νέος επιχειρηματίας πάει να ζητήσει ένα δάνειο, It highly affects when a young entrepreneur requests a loan,

διότι, finance, όταν κάνουμε χρηματοοικονομική, because in finance

υπάρχει πάντα μια αίσθηση και ένα στοιχείο εμπιστοσύνης. there is always a sense and an element of trust. Αλλά θα ήθελα να επικεντρωθώ κυρίως σε τελευταία έρευνα But I'd like to focus on the last research

που δείχνει τη συσχέτιση that shows the relation

μεταξύ της εμπιστοσύνης και της επιχειρηματικότητας. between trust and entrepreneurship.

Εδώ βλέπετε, την πολύ ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της έλλειψης εμπιστοσύνης Here you see the strong correlation between lack of trust

και διάφορων γραφειοκρατικών και τον αριθμό διαδικασιών and several bureaucratic and number of processes

που εμποδίζουν την επιχειρηματικότητα. that obstruct entrepreneurship.

Σε χώρες όπως την Ελλάδα, τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα, In countries like Greece, at least until recently, έπρεπε να κάνεις άπειρες διαδικασίες, πάρα πολλές διαδικασίες, you had to go though infinite processes, too many processes

ώστε να ξεκινήσεις μια καινούργια δουλειά. to start a new business.

Σε άλλες χώρες όπως οι Σκανδιναβικές, όπως βλέπετε In other countries, like the Scandinavian ones,

δεv χρειάζεται να κάνεις πολλά πράγματα. you don't have to do a lot.

Γιατί; Γιατί η κοινωνία έχει αυτή την εμπιστοσύνη Why? Because society has this trust ότι ο επιχειρηματίας δεν είναι εκεί that the entrepreneur is not there to steal or pollute the environment

για να τον κλέψει ή για να ρυπαίνει το περιβάλλον, ή για να κάνει κάτι ενάντια στο κοινωνικό σύνολο. or to do something against society, είναι εκεί για να προσφέρει στην κοινωνία, να προσφέρει στον εαυτό του, but he's there to contribute to society, to himself,

να δημιουργήσει πλούτο, που είναι το επιθυμητό, to create wealth, which is desirable, και μέσω αυτού να συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη και των διπλανών του. and also to contribute to the economic development of his fellow citizens.

Ακριβώς η ίδια συσχέτιση με διαφθορά. This is the same relation with a difference.

Το γεγονός ότι υπάρχουν πάρα πολλές γραφειοκρατικές διαδικασίες, The fact that there are way too many bureaucratic procedures, όχι μόνο φανερώνει την έλλειψη εμπιστοσύνης, not only reveals the lack of trust

αλλά δημιουργεί διαφθορά από μόνο του. but creates corruption by itself.

Και εδώ πάλι βλέπετε το γράφημα για τις ανεπτυγμένες χώρες, Here you see the graph for the developed countries,

πάλι η Ελλάδα δε φαίνεται καν στο γράφημα, τουλάχιστον στη μεγάλη μεγέθυνση. again Greece doesn't even show in the graph, at least not at this zooming.

Πολύ μεγάλη διαφθορά, πολύ μεγάλη έλλειψη εμπιστοσύνης Very high corruption, very high lack of trust. Θέλω να πάω, έτσι λίγο πιο, να επικεντρωθώ λίγο περισσότερο What I want to say, is to focus a little more

στη συσχέτιση μεταξύ των θεσμών και του αστικού κεφαλαίου. on the correlation between institutions and civic capital.

Όπως είδατε οι θεσμοί φαίνεται, και όταν λέω θεσμούς, As you saw, the constitutions, and by constitutions

αναφέρομαι στο δικαϊκό σύστημα κυρίως, ή στις εποπτικές αρχές. I refer to the judicial system and mainly the supervisory authorities.

Yπάρχει πολύ ισχυρή συσχέτιση με την παραγωγικότητα There is a very strong correlation with productivity που φαίνεται να εξηγεί πάρα πολύ το χάσμα, that seems to explain the gap,

το πόσο διαφορετικές είναι ανεπτυγμένες από τις ανεπτυσσόμενες χώρες. how different are the developed from the developing countries.

Και θα ήθελα εδώ να σας πω το αγαπημένο μου αποτέλεσμα της έρευνας. And I'd like to tell you here my favorite research finding. Το αγαπημένο μου λοιπόν αποτέλεσμα της έρευνας είναι από την Ιταλία My favorite finding is from Italy

που φαίνεται ότι στα χωριά, ή στις μικρές πόλεις ή στις μικρές κοινωνίες, where it seems that in villages or small towns or small communities,

που υπάρχει μεγαλύτερη προσφορά αίματος where there is high blood donation

σαν ένα μέτρημα του πολιτειακού κεφαλαίου, as a measurement of civic capital,

οι κακοί πολιτικοί, είτε αυτοί που είναι εμπλεκόμενοι σε υποθέσεις διαφθοράς, the bad politicians, either those involved in corruption cases είτε είναι αυτοί που είναι λίγο τεμπέληδες or those that are a bit lazy

και δεν πάνε πολύ στο κοινοβούλιο να ψηφίζουνε για τους νόμους, to go to the parliament and vote for legislation, είτε αυτοί, που σύμφωνα με τις εφημερίδες φαίνεται να είναι πιο πολύ διεφθαρμένοι, or those who according to the newspapers seem to be very corrupted, αντικαθίστανται μέσα από την εκλογική διαδικασία πιο γρήγορα. are replaced through the electoral procedure more quickly. Φαίνεται λοιπόν ότι το αστικό κεφάλαιο, είναι εκεί, σαν ένα τσεκ, So it seems that the civic capital is there, like a check,

στην πολιτική εξουσία, στις πολιτικές που δημιουργεί για όλους μας. on political power, on policies created for all of us.

Και τα τελευταία δύο λεπτά της ομιλίας μου θα ήθελα να επικεντρωθώ And for the last two minutes of my speech I'd like to focus

στο τι δημιουργεί αυτή την πολιτική αρετή και αυτό το civic virtue, on what creates this civic virtue,

είναι μια ωραία έννοια it's a very nice concept

που πάει πίσω στον Πλάτωνα και λίγο πιο μετά στον Μακιαβέλι. that traces back to Plato and a bit later to Machiavelli.

Όπως φαντάζεστε, μετράει πολύ η εκπαίδευση, As you may imagine, education counts, μετράνε κάποιες συγγενείς αξίες της κοινωνίας some relative values of society count που ίσως συσχετίζονται με τη θρησκεία. that may relate to religion.

Αλλά θα ήθελα να επικεντρωθώ κυρίως με το τι διδάσκουμε τα παιδιά. But I'd like to focus on what we teach to children. Σε αυτό λοιπόν το γράφημα, βλέπετε στον κάθετο δείκτη In this graph, you see vertically έναν δείκτη, το πόσο πολύ εμπιστευόμαστε τον συνάνθρωπό μας. an indicator on how much we trust our fellow citizen. Στον οριζόντιο δείκτη υπάρχει ένας δείκτης, που θα τον εξηγήσω λίγο, Horizontally, there is an indicator, which I'll explain shortly, που δείχνει πόσο διαφορετικό είναι το εκπαιδευτικό σύστημα that shows how different is the educational system στο να διδάσκει στα παιδιά με οριζόντιο ή με κάθετο τρόπο. in teaching our kids on a horizontal or vertical way. Να σας εξηγήσω, στην Ελλάδα εδώ που πήγα σχολείο και στη Νομική Αθηνών, Let me explain, in Greece where I went to school and in Athens Law School, συνέχεια έγραφα σημειώσεις. I always kept notes.

Έκανε διάλεξη ο καθηγητής, γράφαμε σημειώσεις, The teacher gave a lecture, we kept notes ψάχναμε να βρούμε κάποιον καλό μαθητή να του πάρουμε τις σημειώσεις στο τέλος, and we were looking for a good student to take his notes

και πηγαίναμε στις εξετάσεις. and finally we'd go to the exams.

Στην Αμερική που διδάσκω, την επόμενη βδομάδα που θα γυρίσω, In the States were I teach, next week when I'll return, θα ακούσω εγώ τους μαθητές μου που θα κάνουν μία παρουσίαση σε γκρουπ I'll listen to my students giving a group presentation για κάποια θέματα χρηματοοικονομικής. on some finance issues.

Το εκπαιδευτικό σύστημα από το σχολείο The educational system

σε χώρες όπως οι Σκανδιναβικές ή η Αμερική, ή το Ηνωμένο Βασίλειο, in countries in Scandinavia or the States or the UK, κάνει και δημιουργεί πολύ αυτή την επικοινωνία μεταξύ των παιδιών, fosters the communication between children, που αναγκαστικά μαθαίνουν να εμπιστεύονται το ένα παιδί το άλλο, which have to learn to trust one another,

το οποίο αυτό μένει στη ζωή τους όταν κάνουν επιχειρηματική δραστηριότητα. and this will stay in their lives when they start a business activity Να σας δείξω και το πιο λυπηρό γράφημα που ίσως έχω δείξει ποτέ στη ζωή μου. Let me show you the saddest graph I've probably shown in my life. Το ανακάλυψα πριν από δύο εβδομάδες. I discovered it a couple of weeks ago.

Στον κάθετο δείκτη βλέπετε έναν δείκτη έλλειψης εμπιστοσύνης. On the vertical you see the indicator for lack of trust. Στον οριζόντιο άξονα βλέπετε έναν δείκτη On the horizontal axis you see an indicator

που μετράει το πόσο οι γονείς θεωρούν that measures how important are to parents

ότι είναι σημαντικές οι λέξεις ανοχή και σεβασμός the words tolerance and respect στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους. in the upbringing of their children.

Είναι βασισμένο σε ερωτηματολόγια που γίνονται από έναν Διεθνή Οργανισμό It is based on questionnaires performed by an International Organization

σε γονείς που έχουν παιδιά σε ηλικία 6-12 χρονών. to parents with children aged 6-12 years old.

Δυστυχώς η Ελλάδα, από τις 64 χώρες που όπως βλέπετε Unfortunately Greece, of all 64 countries, υπάρχουν χώρες όπως το Πακιστάν, όπως η Κίνα, όπως το Βιετνάμ, and you see there are countries like Pakistan, like China, like Vietnam έχει το χαμηλότερο σκορ. has the lowest score.

Φαίνεται ότι οι Έλληνες γονείς, που για μένα ήταν μια μεγάλη έκπληξη, It seems that Greek parents, and that was a big surprise to me γιατί εμένα οι γονείς μου με μεγάλωσαν αλλιώς, because my parents raised me differently, ότι δεν διδάσκουμε στα παιδιά μας, we don't teach our children

τις βασικές αξίες, της ανοχής και του σεβασμού, the basic values of tolerance and respect, που φυσικά είναι απαραίτητες στην οικονομική δραστηριότητα that are necessary in economic activity. αν είναι να κάνουμε μία δουλειά με έναν Κινέζο, when we do business with a Chinese ή με έναν Ινδό που έχουν μεγαλώσει με τελείως διαφορετικές αξίες. or an Indian that have been raised with totally different values.

Στο ίδιο ερωτηματολόγιο, In the same questionnaire,

φαίνεται ότι οι Έλληνες γονείς δεν κάνουν καθόλου επένδυση στα παιδιά τους, it seems that the Greek parents do not invest at all on their children,

δεν τους διδάσκουν καθόλου τη λέξη καινοτομία και επιχειρηματικότητα. they do not teach them the words innovation and entrepreneurship. Φαίνεται όμως να διδάσκουν τα παιδιά τους But it seems that they teach their kids

ότι πρέπει να γίνουν πλούσια και να πάνε καλά στη ζωή. that they must become rich and do well in their life.

Οπότε υπάρχει αυτό το φοβερό παράδοξο, So, there is this amazing paradox

ότι δεν δημιουργούμε στα παιδιά μας αυτά τα inputs, that we don't create these inputs to our kids, αυτούς τους παράγοντες που ξέρουμε these factors that we know

ότι είναι απαραίτητοι στην επιχειρηματική δραστηριότητα, that are necessary in business activity, που οδηγούν στην ανάπτυξη και του ιδιώτη που είναι το επιθυμητό και της κοινωνίας, that lead to the desired development of the individual and of society, αλλά ταυτόχρονα θέλουμε να τα πετύχουν αυτά, το οποίο είναι παράδοξο. but at the same time we want them to achieve these, that is the paradox.

Τα καλά νέα είναι ότι, η έρευνα δείχνει ότι το πολιτειακό κεφάλαιο The good new are that, the research showed that the civic capital

ή το κοινωνικό κεφάλαιο, δημιουργείται σε περιόδους κρίσης. or the social capital is created during periods of crisis. Θυμηθείτε τους Έλληνες πώς αντέδρασαν στην εισβολή των Ιταλών. Think about the Greeks and how they reacted at the Italian invasion.

Ή θυμηθείτε τους Έλληνες πώς αντέδρασαν στη Μικρασιατική Καταστροφή, Or remember the Greeks how they reacted at the Catastrophe of Asia Minor,

σε μια πολύ μεγάλη καταστροφή. at a very large catastrophe.

Και όλες οι έρευνες που έχουμε ακόμη και από άλλες χώρες και δυστυχώς δεν έχουμε έρευνα για την Ελλάδα, unfortunately no study for Greece,

είναι ότι κάποιος πόλεμος, ή κάποιο πολύ κακό γεγονός, όπως ένας σεισμός, φαίνεται να δημιουργούν αυτή την τάση της κοινωνίας it seems to create a trend in society

να δημιουργεί κοινωνικό ή αν προτιμάτε πολιτειακό κεφάλαιο. to create social or if you prefer civic capital. Πρέπει να βοηθήσουμε, γιατί εκεί είναι σαφές We must help, because it is clear ότι πρέπει και οι δυο μας να πάμε καλύτερα that both of us must do better

και ως ιδιώτες αλλά και μαζί. as individuals as well as together

Οπότε, ίσως η κρίση είναι λίγο μια ευκαιρία να χτίσει η κοινωνία So, maybe this crisis is a bit of an opportunity to society to build αυτό το πολιτειακό κεφάλαιο που δυστυχώς χάθηκε τα τελευταία 10 με 15 χρόνια, this civic capital that unfortunately got lost the last 10-15 years,

πιθανόν και πιο πολλά maybe even more

και νομίζω ότι, για να κλείσω, and I think that, to conclude,

ότι υπάρχει κάποια αισιόδοξη πλευρά και κάποια λίγο πιο απαισιόδοξη. there is an optimistic side and a bit of a pessimistic one.

Άμα δείτε μια αποκλειστικά οικονομική άποψη If you see it from a totally financial view

κάποιου οικονομολόγου της δεκαετίας του '60, of some economist from the '60s, θα σου πει η Ελλάδα πιθανόν να μην είναι σε μια πολύ κακή θέση. he'll say that Greece probably is not in a very bad position.

Υπάρχει φυσικό κεφάλαιο, βέβαια έχει φύγει τώρα, There is physical capital, although it's gone now, αλλά είναι πολύ εύκολο να ξαναέρθει, η Ελλάδα είναι μέλος της ΕΕ but it's quite easy to come back, Greece is a member of the EU,

οπότε πολύ εύκολα μπορεί να έρθει κεφάλαιο από το εξωτερικό. so it is very easy to bring capital from abroad. Εργασία υπάρχει, δυστυχώς υπάρχει πολύ μεγάλη ανεργία Unfortunately unemployment is very high,

άρα υπάρχει προσφορά εργασίας. therefore there is labor supply.

Ανθρώπινο δυναμικό υπάρχει και πολύ στην Ελλάδα και πάρα πολύ στο εξωτερικό. Human capital, there is a lot in Greece and even more abroad.

Αυτό που φαίνεται να χρειάζεται η Ελλάδα είναι θεσμούς, What it seems that Greece needs is institutions, οι οποίοι έχουν δυστυχώς καταρρακωθεί, which unfortunately have been completely degraded,

υπάρχει μια παντελής έλλειψη σεβασμού του κόσμου προς βασικούς θεσμούς, there is a complete lack of people's respect towards basic institutions,

που χρειάζονται για την επιχειρηματικότητα that are required for entrepreneurship

και κυρίως αυτό που χρειάζεται είναι αυτό το πολιτειακό κεφάλαιο, and mainly what is needed is this civic capital,

αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης, this lack of trust,

ότι θα πρέπει λίγο να μπούμε σε μια κοινωνία that we have to get into a society όπου ναι μεν ο καθένας μας θα προχωράει για τον εαυτό του, where, although everyone will proceed on his own, γιατί αυτό είναι το επιθυμητό σε μια καπιταλιστική κοινωνία, and this is desirable in a capitalistic society,

ο καθένας να προοδεύει μέσα από την επένδυσή του everyone to succeed through his investment σε φυσικό ή σε ανθρώπινο κεφάλαιο on physical or human capital

αλλά ταυτόχρονα να έχουμε αυτή την αίσθηση but at the same time to have this sense

ότι όλοι μαζί εδώ που βρισκόμαστε λόγου χάρη σε αυτή την αίθουσα that all of us that we are here, for example, in this room, μπορεί κάτι να βγει μέσα από μας can make something good come from us

ώστε να προχωρήσει η κοινωνία μας μπροστά. so that the society will move forward.

Ευχαριστώ πάρα πολύ και συγγνώμη για τον λίγο παραπάνω χρόνο. Thank you very much and I apologize for the extra time.

(Χειροκρότημα) (Applause)