Η σημασία της επιστήμης στη ζωή μας και στη κοινωνία: Σπύρος Κιτσινέλης at TEDxAcademy
Μετάφραση: Chryssa Takahashi Επιμέλεια: Helena Galani
Να κάνω μια εξομολόγηση.
Όταν μου έγινε η πρόσκληση να έρθω να μιλήσω εδώ, αισθάνθηκα τιμή, αισθάνθηκα χαρά
και την επόμενη μέρα αισθάνθηκα ένα πελάγωμα. Και ο λόγος που αισθάνθηκα αυτό το πελάγωμα είναι διότι όταν συμφωνήσαμε στον τίτλο της ομιλίας,
είπα στον εαυτό μου, πώς είναι δυνατόν να μιλήσω
για κάτι τόσο αυτονόητο για μένα.
Συνήθως τα πιο δύσκολα πράγματα είναι τα αυτονόητα, έτσι; Είναι σαν να μου είπε κάποιος, έλα να μιλήσεις για τη σημασία του οξυγόνου στη ζωή. Έλα να μιλήσεις για την αξία της αγάπης της μάνας σου για σένα. Ή της ελευθερίας. Το θεωρούσα πάρα πολύ αυτονόητο. Και αν είχα τον εαυτό μου μόνο απέναντι,
μόνο αυτό το σλάιντ θα μου αρκούσε.
Θα έλεγα η επιστήμη είναι μια εσωτερική ανάγκη, ένα πανανθρώπινο ταξίδι που θέλουμε όλοι να κάνουμε, όλοι έχουμε δίψα για γνώση άλλωστε,
άλλοι πολύ, άλλοι λιγότερο, αλλά όλοι έχουμε. Και συνήθως απλά ψάχνουμε το κατάλληλο κανάλι
και η εκδήλωση η σημερινή είναι ένα τέτοιο κατάλληλο κανάλι και ανθρώπους ξεναγούς όπως οι σημερινοί ομιλητές. Οπότε θα σταματούσα εκεί, αλλά δεν θέλω να σταματήσω εδώ προφανώς. Θέλω να μιλήσω για πιο πρακτικά αποτελέσματα που θα έχουμε αν βάλουμε περισσότερη επιστήμη στη ζωή μας. Και έχω μερικά σημεία που θέλω να αναπτύξω
και αργότερα θα μιλήσω και για το πώς πιστεύω ότι πρέπει να γίνεται η επικοινωνία της επιστήμης. Ξεκινάω με αυτόν τον συμπαθητικό κύριο, τον αναγνωρίζετε; (Γέλια)
Είναι ο ηθοποιός, δεν θυμάμαι το όνομα του, από την ταινία «Γάμος α λα Ελληνικά», της Ελληνοαμερικάνας Νία Βαρντάλος
και ο λόγος που τον έβαλα στο πρώτο σλάιντ είναι γιατί όποτε σκέφτομαι
την επιστήμη και πόσο ορίζει τη ζωή μας
-ζούμε σε έναν επιστημονικό κόσμο-
θυμάμαι αυτό τον κύριο ο οποίος είχε αυτό το κόλλημα.
Ήταν ο στερεοτυπικός Έλληνας του εξωτερικού, με εστιατόριο, με αρχαιοελληνικό κιτς, δεν ήθελε η κόρη του να παντρευτεί έναν ξένο
και του άρεσε να λέει στους Αμερικάνους, «Δώσε μου μια λέξη» «Give me a word, give me a word and I will show you the root of this word is Greek».
Εντάξει, εγώ ακούγομαι σαν τον Μπόρατ τώρα. Τον έχετε ακούσει.
Έτσι αισθάνομαι για την επιστήμη.
Δείξτε μου μια πτυχή της ζωής σας, μια δραστηριότητά σας, μια ώρα της ημέρας σας που να μην κατακλύζεται από επιστήμη. Εφόσον λοιπόν ζούμε σε έναν επιστημονικό κόσμο πρέπει να πάρουμε πάρα πολλές αποφάσεις όλοι μαζί για το πώς αυτό το εργαλείο που λέγεται επιστήμη θα χρησιμοποιηθεί, πότε, πώς, πόσο. Το θεωρώ αδιανόητο να μιλάμε για πυρηνική ενέργεια για παράδειγμα, για μια καταστροφή όπως έγινε στη Φουκουσίμα πριν δυο χρόνια, και να τρέχουν οι δημοσιογράφοι να πάρουν δήλωση από τον Ρέμο και τον Μαζωνάκη.
Πρέπει να είμαστε όλοι ενημερωμένοι για το τι σημαίνει πυρηνική ενέργεια και πρέπει οι επιστήμονες να είναι εκεί έξω, να είναι οι πρώτοι που θα μιλήσουν γι' αυτό. Κι αυτό είναι ένα καλό παράδειγμα, η πυρηνική ενέργεια.
Για φανταστείτε να λέγαμε αύριο-μεθαύριο
ότι για τις ενεργειακές μας ανάγκες θέλουμε να φτιάξουμε ένα πυρηνικό εργοστάσιο.
Και οι Τούρκοι, ας πούμε, το έχουν συζητήσει. Οι γείτονές μας στη Βουλγαρία έχουν ήδη.
Φαντάζεστε τι έχει να γίνει;
Για μια χωματερή έγινε ο κακός χαμός.
Φανταστείτε να πούμε ξεκινάμε συζήτηση για πυρηνική ενέργεια. Greenpeace, πολιτικά κόμματα, τοπικές κοινωνίες, επιχειρηματικά συμφέροντα. Θα γίνει της τρελής.
Δεν θα γίνει καν συζήτηση πιστεύω.
Πρέπει λοιπόν να βάλουμε περισσότερη επιστήμη στη ζωή μας, γιατί πρέπει να εκπαιδευτούμε και να καταλάβουμε
ότι δεν πρέπει να βασίζουμε τις επιλογές μας, που θα κάνουμε αύριο-μεθαύριο για την ενέργειά μας, για το περιβάλλον μας, για τις τροφές μας,
σε συναισθηματικά αντανακλαστικά
ή σε παραπληροφόρηση που κάνουν οι δημοσιογράφοι, οι οποίοι, εντάξει, δεν μπορούν να ξέρουν και τα πάντα στο μέγιστο βαθμό. Οπότε πιο πολύ επιστήμη για να κάνουμε διαλόγους όταν πρέπει. Μάλιστα ο κύριος της ταινίας πίστευε ότι με το καθαριστικό τζαμιών θεραπεύει όλες τις δερματικές παθήσεις.
Οπότε, αυτό με φέρνει στο δεύτερο σημείο μου. Να αναπτύξουμε κριτική σκέψη.
Ο Κώστας κάτι ανέφερε πριν για ψεκασμούς.
Είμαι σίγουρος ότι αν ρωτήσω καθέναν από σας, ας έρθει όποιος θέλει μετά να συζητήσει μαζί μου στο διάλειμμα, και τον ρωτήσω «Είσαι λογικός άνθρωπος;»
Θα μου πεί «Ναι».
«Σέβεσαι τη δυτική επιστήμη;»
Θα μου πει «Ναι».
«Σέβεσαι τον τρόπο λειτουργίας της δυτικής επιστήμης, την εμπιστεύεσαι τελείως;»
Θα μου πει «Ναι, φυσικά. Είμαι ένας ορθολογιστής». Έτσι θα μου πείτε όλοι.
Αν κάνω όμως μια λίστα -εντάξει, οι ψεκασμοί ίσως είναι λίγο πιο ακραίο- ζώδια, να τα δούμε, ταρώ, κβαντοψυχο...
Κοτσάρουμε μερικές επιστημονικές λέξεις και δίνουμε υποτίθεται... Αν σας κάνω μια λίστα με 10 πράγματα τα οποία
η δυτική επιστήμη δεν τα δέχεται, τα θεωρεί αυθαίρετα, ένα τουλάχιστον -εντάξει, μην κρυβόμαστε-
ένα τουλάχιστον ίσως το πιστεύετε, έτσι;
Από ευγένεια πρέπει να πω ότι κι εγώ.
(Γέλια)
Σας βάζω κι ένα κουίζ. Τι είναι αυτό στη μέση.
Τι προσπαθώ να δείξω με το ποτηράκι στη μέση. Ελάτε στο διάλειμμα να μου πείτε αν το βρήκατε. Στο σχολείο λοιπόν, μας μαθαίναν ότι πρέπει να αναπτύξουμε κριτική σκέψη, να αμφισβητούμε τα πράγματα
και να ξέρουμε να διαχωρίζουμε το αφθαίρετο από το λογικό. Το ανούσιο, από αυτό που βγάζει νόημα, έτσι; Και αυτή η κριτική σκέψη, την οποία δεν μας την αναπτύξαν ποτέ στο σχολείο, η αλήθεια είναι ότι την αποστήθιση μας καλλιεργήσαν, θα μας προστατεύσει και από άλλα πράγματα. Θα μας προστατεύσει και από λαϊκιστές, από μαυρογιαλούρους. Και ο λόγος που είμαστε θύματα όλοι σε αυτή τη χώρα μαυρογιαλούρων είναι γιατί ποτέ δεν αναπτύξαμε την κριτική σκέψη και σε άλλα πράγματα. Οπότε περισσότερη επικοινωνία της επιστήμης, περισσότερη επιστήμη στις ζωές μας.
Εντάξει, δεν θα είναι εμβόλιο,
δεν θα είναι από τη μία μέρα στην άλλη τα αποτελέσματα, αλλά είναι κάτι σαν μια μακροχρόνια θεραπεία.
Η τεχνολογία δεν φυτρώνει. Τι εννοώ με αυτό.
Την επόμενη φορά που θα κάνετε έναν υπέρηχο,
να δείτε αν το μωράκι σας είναι καλά στην κοιλιά, που θα βάλετε έναν βηματοδότη στον πατέρα σας, που θα κάνετε μία εγχείριση με λέιζερ στα μάτια για να βλέπετε, και πείτε «Τι ωραία που είναι η επιστήμη, δίνει ποιότητα ζωής, μας δίνει τόσο πολλά πράγματα»,
μετά αναρωτηθείτε τι μπορείτε να κάνετε εσείς για να συνεχίσουμε να έχουμε αυτήν την παραγωγή τεχνολογίας.
Την επομενη φορά που θα στεναχωρηθείτε για τους νέους Έλληνες επιστήμονες που φεύγουν στο εξωτερικό, πάλι, αναρωτηθείτε, «Εντάξει, στεναχωριέμαι αλλά τι μπορώ να κάνω;» Το σημαντικότερο που μπορείτε να κάνετε είναι να στηρίξετε πολιτικά. Ξεχάστε τα κόμματα, ξεχάστε τις ιδέες, τις ιδεολογίες, τις ταμπέλες, ξεχάστε τα όλα και πείτε,
ποιος από τους πολιτικούς θα μιλήσει πραγματικά για προστασία των ερευνητών και των επιστημών σε αυτή τη χώρα. Γιατί σε αυτούς θα βασιστούμε αν θέλουμε να μιλάμε για ανάπτυξη. Δεν μπορούμε να μιλάμε για πυρκαγιές και να αγνοούμε τους πυροσβέστες. Και καμιά χώρα δεν πήγε μπροστά οικονομικά χωρίς τεχνολογική ανάπτυξη.
(Χειροκρότημα)
Για να γίνουν όλα αυτά όμως πρέπει να έρθει και η νέα γενιά. Στα περισσότερα επαγγέλματα επιστήμης φθίνουν οι νέοι που τα ακολουθούν. Και για πολύ καλό λόγο.
Γιατί το στερεότυπο του επιστήμονα που έχουμε είναι αυτό που βλέπετε. Γκουγκλάρετε λιγάκι τη λέξη «επιστήμονας».
Θα πάρετε μία καρικατούρα.
Θα πάρετε τον τρελό τον 65-άρη με το φουντωτό μαλλί που γυαλίζει το μάτι του και θέλει να καταστρέψει τον κόσμο. Δεν είναι όλοι οι επιστήμονες έτσι, αν και έχω γνωρίσει αρκετούς τέτοιους. Αλλά επιστήμονες είναι επίσης κι αυτοί, αυτές οι κοπέλες. Και δεν τις δείχνω επειδή είναι γυναίκες
κι επειδή θεωρούμε ότι η επιστήμη είναι αντροκρατούμενο. Είναι οι νικήτριες των βραβείων L'Oreal 2012. Σημαίνει ότι είναι στην κορυφή των επαγγελμάτων τους. Οπότε ας αλλάξουμε και τα στερεότυπα.
Και με φέρνει στο δεύτερο κομμάτι της παρουσίασής μου. Αυτό που θέλω να σας πω είναι το εξής.
Το 80% των Ευρωπαίων δηλώνουν ότι ενδιαφέρονται για την επιστήμη. Έτσι, το λένε και οι έρευνες, έχω ένα link εκεί πάνω που το δείχνει. Ενώ το 65% ενδιαφέρεται για τα αθλητικά.
Γιατί όμως λοιπόν -και αυτό είναι το μεγάλο παράδοξο- γιατί όμως λοιπόν εφόσον όλοι λέμε «Μα ναι, προφανώς και με ενδιαφέρει η επιστήμη». Γιατί όμως τρέχουμε στα γήπεδα, στα θέατρα, στα σινεμά, παντού, εκτός από την επιστήμη.
Γίνεται μεγάλη μάχη για να τραβήξουμε κόσμο, να κάνουμε την επιστήμη δημοφιλή. Αυτό είναι το παράδοξο.
Κι εκεί είναι το λάθος που κάνουν όλοι οι εκπαιδευτικοί. Και είναι το μήνυμα μου προς τους επικοινωνούς της επιστήμης, και προς τους δασκάλους και τους εκπαιδευτές και των πανεπιστημίων και παντού:
«Μάθετε να ξεχωρίζετε το ενδιαφέρον από το ελκυστικό». Για να έρθει ο κόσμος κοντά στην επιστήμη πρέπει να περνάει και καλά. Γι'αυτό πάει αλλού, γιατί περνάει καλά.
Σου λέει, «Μια χαρά δουλειά κάνετε, όταν βρείτε το φάρμακο για τον καρκίνο ειδοποιήστε μας. Μέχρι τότε έχει ΠΑΟΚ-Άρη». (Γέλια)
Οπότε ο λόγος που δεν είναι η επιστήμη ακόμη δημοφιλής είναι γιατί εκεί την πατάμε όλοι όσοι θέλουμε να λεγόμαστε εκπαιδευτές. Κι επικοινωνοί. Και πρέπει να το διαχωρίσουμε αυτό. Πρέπει να αλλάξουμε νοοτροπία
κι εγώ με κάποιες δικές μου δράσεις τα τελευταία χρόνια το ανακάλυψα αυτό. Έκανα για παράδειγμα επιστημονικό θέατρο με διάφορους νέους επιστήμονες εδώ, μέσα από ένα διαγωνισμό που γνώρισα.
Και η απήχηση που είχα ήταν καταπληκτική.
Αυτή ήταν η πρώτη αποκάλυψη για μένα.
Έβλεπα παιδιά κάθε τάξης, και είναι πολύ δύσκολο μια τάξη 100-200 ανθρώπων, παιδιών, να κρατήσεις το ενδιαφέρον τους. Έβλεπα ενήλικες, έβλεπα οικογένειες να τρελαίνονται με αυτά που τους δείχναμε. Γιατί; Γιατί περνάγαν πάρα πολύ ωραία και ταυτόχρονα μάθαιναν. Φυσικά πρέπει να γίνει ανοιχτή και δημοκρατική και προσβάσιμη η επιστήμη, αλλά εκεί γίνονται προσπάθειες.
Εκεί που δεν έχει γίνει ακόμη μεγάλη προσπάθεια είναι σε αυτό το σημείο.
Να γίνει ευχάριστη και διασκεδαστική η επιστήμη. Ιδέες υπάρχουν πάρα πολλές, το επιστημονικό θέατρο είναι κάτι με το οποίο ασχολήθηκα εγώ.
Στην Αγγλία γεμίζουν οι παμπ για να ακούσουν μαθηματικά. Γιατί άνθρωποι σαν τον Ματ Πάρκερ κάνουν stand-up comedy με μαθηματικά. Περνάει καλά ο κόσμος και μαθαίνει.
Ο Μαρκ Λιούνι δίπλα παίζει κιθάρα και μιλάει για τη θεωρία των χορδών. Ας μάθουμε να [την] κάνουμε διασκεδαστική και ελκυστική. Το ότι κάτι είναι ενδιαφέρον και το έχεις εσύ στο μυαλό σου ως ενδιαφέρον δεν σημαίνει ότι και οι υπόλοιποι θα τρέξουν να σε ακούσουν. Αυτές είναι κάποιες από τις ιδέες που δείχνω εκεί έξω, πιο πολύ να εμπνευστείτε το κάνω.
Γιατί είμαι σίγουρος ότι μπορείτε να φέρετε δικές σας ιδέες, πολλές. Ο Δοξιάδης ο Απόστολος που είναι ένας συγγραφέας που έκανε μπεστ σέλλερ βιβλία μαθηματικών.
Γιατί το κατάφερε αυτό; Γιατί έβαλε μέσα στοιχεία από άλλα πράγματα που είναι διασκεδαστικά, τα στοιχεία που έχει ένα κλασσικό μυθιστόρημα. Όπως και με τον «Κόσμο της Σοφίας».
Έγινε για πρώτη φορά η φιλοσοφία δημοφιλής. Γιατί, βάλαμε μέσα ήρωες, μυστήριο, χιούμορ. Πάρτε λοιπόν κάτι που είναι ήδη δημοφιλές και αρέσει στον κόσμο και χρησιμοποιήστε το ως το όχημά σας για να επικοινωνήσετε αυτό που θέλετε. Ακόμη και ο διαγωνισμός μέσα από τον οποίο ξεκίνησα να ασχολούμαι εντατικά γι'αυτό πέτυχε.
Επιστημονικοί διαγωνισμοί υπάρχουν πάρα πολλοί. Ειδικά στην Αμερική, κάθε σχολείο και πανεπιστήμιο από ένα διαγωνισμό. Αλλά αυτός πέτυχε γιατί πήρε το φορμάτ άλλων διαγωνισμών, τα γνωστά τάλεντ σόου, με επίκεντρο τα καλλιτεχνικά, καλλιτεχνικές δραστηριότητες, Πήρε αυτό το φορμάτ, και ως εκ θαύματος, εκατομμύρια άνθρωποι άρχισαν να βλέπουν το Fame Lab.
Οπότε, αυτό είναι που ελπίζω.
Ελπίζω να εμπνευστούμε, να βρούμε νέα κίνητρα, να βρούμε νέους λόγους για περισσότερη επιστήμη στη ζωή μας, θα μας προστατεύσει από πάρα πολλά πράγματα, και πράγματα που δεν έχουμε σκεφτεί, ακόμα και πολιτικά και κοινωνικά. Ελπίζω σε μία εποχή που ο Q θα είναι ο γοητευτικός ήρωας, ο γκατζετάκιας. Με σκοπό να κάνουμε την κοινωνία, τη δική μας αλλά και άλλες, από κοινωνία της προκατάληψης, κοινωνία της πληροφορίας. Από κοινωνία του άδικου και του ανόητου
σε κοινωνία του αξιόλογου.
Ευχαριστώ πολύ.
(Χειροκρότημα)