Tajemnica młodego Nawaha (2)
– To dość dawna i dziwna historia. W roku tysiąc osiemset osiemdziesiątym ósmym wśród Indian północnego zachodu rozeszła się wieść, że w jakimś zakątku Wyoming zjawił się Great Medicine Man – wielki szaman, który wzywał wszystkich czerwonoskórych do rokoszu przeciwko białym kolonistom. Był to Indianin Wovoka ze szczepu Piute. Nawoływał on współbraci do zaniechania wzajemnych walk plemiennych i zjednoczenia się. W myśl jego idei Indianie powinni zaprzestać wyniszczających wojen oraz porzucić zwyczaje przejęte od białych ludzi. Jeżeli tego dokonają, to wtedy zjawi się indiański Mesjasz, który wypędzi białą rasę za wielkie morze, wskrzesi zaginione bawoły i przywróci stary sposób życia Indian. Te idee odrodzenia szerzone przez starego Wovokę znane tu były jako Taniec Ducha, ponieważ tak zwał się taniec towarzyszący związanym z nimi obrzędom. Na czas tańca czerwonoskórzy zakładali białe koszule bawełniane ozdobione świętymi symbolami, mającymi chronić ich od zła.
Taniec ten wprawiał Indian w jakiś hipnotyczny trans: wierzyli, że podczas niego dusze ich wędrują do Krainy Wielkiego Ducha, gdzie przebywają zmarli wielcy przodkowie.
Wezwania Wovoki nie pozostały bez echa. Indianie wykopywali topory wojenne, uzbrajali się i malowali twarze bojowymi barwami. Taniec Ducha podniecał wzburzone umysły, Indianie chwytali za broń, wypowiadali posłuszeństwo agentom rządowym administrującym rezerwatami. Rozpoczęły się groźne zamieszki. Wzmogły się one, gdy na czele całego ruchu rewolucyjnego stanął Tatanka Yotanka – Siedzący Byk, wódz oraz wielce wpływowy szaman plemienia Teton-Dakota, należącego do grupy językowej sju. Był to bardzo niebezpieczny człowiek. On to bowiem organizował wojnę w latach tysiąc osiemset siedemdziesiąt pięć i sześć. Po bitwie nad Little Bighorn[10] schronił się do Kanady, skąd jednak powrócił w roku tysiąc osiemset osiemdziesiątym po ogłoszonej przez rząd amnestii i osiadł w rezerwacie Siuksów. Jako nieprzejednany wróg białych podjął wyzwanie Wovoki. Znów rozpoczął walkę. Początkowo odnosił poważne sukcesy, lecz wkrótce zabrakło mu broni i amunicji…
[10] Zwycięska dla połączonych sił Dakotów, Czejenów i Arapahów bitwa nad Little Bighorn została stoczona 25 VI 1876 r. Zginął w niej dowódca Siódmego Pułku Kawalerii, pułkownik George Custer, oraz cały bezpośrednio przez niego dowodzony batalion.
– Stryju, co się stało z tym dzielnym wodzem? – zapytała Sally.
Szeryf ściągnął gniewnie brwi, lecz odparł spokojnie:
– Zginął marnie, jak na to zasłużył. Jako przywódca powstania został zastrzelony wraz z jednym ze swych synów przez członków indiańskiej policji: Czerwonego Tomahawka i Głowę Byka. Śmierć buntowniczego wodza położyła kres nierozsądnym walkom Indian.
– Kiedy zginął Siedzący Byk? – zapytał Tomek.
– W grudniu tysiąc osiemset dziewięćdziesiątego roku – wyjaśnił szeryf i zajął się swoim zgasłym cygarem.
– Tak mi się wydawało, zapytałem jednak, ponieważ nie mogę doszukać się związku pomiędzy Tańcem Ducha i jeńcem indiańskim leżącym w więzach przed domem – powiedział Tomek.
– Wyraziłeś głośno moje myśli! – zawołała pani Allan. – Cóż ma wspólnego z tym wszystkim ten biedny człowiek?
– Otóż doszliśmy do sedna rzeczy – rzekł szeryf. – Od pewnego czasu zacząłem otrzymywać informacje, iż jakiś tajemniczy czerwonoskóry mąci umysły okolicznych Indian. Na skutek jego wichrzycielskiej akcji w niektórych rezerwatach zaczęto jakoby odbywać zakazane obrzędy Tańca Ducha. Po zagadkowym zniknięciu dwóch agentów rządowych musiałem sam zająć się naświetleniem sprawy. Złowrogie pogłoski okazały się prawdziwe. Ustaliłem wkrótce, że jakiś emisariusz przyjeżdża co pewien czas zza granicy meksykańskiej do naszych rezerwatów i podburza Indian do powstania przeciwko białym. Kilkakrotnie urządzałem na niego zasadzki, lecz ostrzegany przez swoich szpiegów, wymykał mi się dotąd z rąk. W końcu natrafiłem na właściwego człowieka, który pomógł ująć wichrzyciela. Zamożny ranczer, Indianin Wiele Grzyw, zawiadomił mnie wczoraj, iż spodziewa się jego przybycia. Zaczaiłem się więc z policją indiańską w domu informatora i groźny przestępca wpadł w naszą pułapkę.
– Ha, więc to jest zapewne ten gagatek?! – krzyknął bosman, uderzając się dłonią w udo. – Powinszować szeryfowi, powinszować! Jak się zwie ten ancymon?
Tomek zgorszony spojrzał na przyjaciela, lecz bosman zachowywał się, jakby go wcale nie dostrzegał. Szeryf skwapliwie wyjaśnił:
– Jest to Apacz zwany Czarną Błyskawicą. Czarny kolor wśród Indian symbolizuje śmierć. Podobno Czarna Błyskawica ma niejedno na swoim sumieniu.
– Wielki sukces, szeryfie – chwalił bosman. – Dlaczego jednak nie powiesiliście go od razu?
– Musimy wydobyć z niego zeznania. Czarna Błyskawica jest prawdopodobnie przywódcą większej grupy czerwonoskórych, ukrywającej się w górach w pobliżu naszej granicy. Poza tym nie mamy zamiaru pozbawiać go życia. Jeżeli zachowa się rozsądnie i zdradzi nam kryjówkę buntowników, to będzie traktowany jak jeniec wojenny.
– Czy to znaczy, stryju, że uwolnicie go po złożeniu zeznań? – zapytała Sally.
– Nie, moja droga. Będzie odesłany do Fortu Marion[11] na Florydzie, gdzie kilkuset opornych Indian przebywa na warunkach jeńców wojennych.
[11] Fort Marion – nazwa używana w latach 1825–1942. W 1942 r. Kongres przywrócił Fortowi Marion jego pierwotną nazwę Castillo de San Marcos. Jest to stary kamienny fort hiszpański założony na Florydzie w 1672 r. Od 1924 r. zaliczony do narodowych pomników Stanów Zjednoczonych.
– Więc nic złego mu się nie stanie – ucieszyła się Sally.
– Chyba niezbyt rozsądne, aby buntowników traktować tak łagodnie – odezwał się bosman Nowicki, udając oburzenie. – Zły to przykład dla innych mąciwodów…
– Niech się pan tym nie kłopocze – uspokoił go szeryf. – Jesteśmy na tyle silni, że nie potrzebujemy uciekać się do zbyt drastycznych… posunięć.
Bosman jednak nie dał za wygraną:
– Gdy wielu takich zuchów zgromadzi się w jednym miejscu, to i chyba nietrudno o zorganizowane ucieczki, a wtedy rebelia gotowa.
– Daliśmy sobie radę z lepszymi od Czarnej Błyskawicy – odparł szeryf Allan. – Trzeba panu wiedzieć, że Apacze, nawykli od wieków do rozbojów, długo opierali się zamknięciu w wyznaczonych rezerwatach. Tacy wojownicy jak Cochise, Geronimo, Naches, Juh i Nolgee mocno dali się nam we znaki. Gdy nie pomogły łagodniejsze środki, ogłoszono ich wyjętymi spod prawa i ścigano tak długo, dopóki nie zostali pojmani. Większość z nich przebywa w obozach na Florydzie, ale niewielu powróci w swe rodzinne strony po odbyciu kary.
– A to dlaczego, jeśli można zapytać? – zaciekawił się bosman.
– Tutejsi Indianie przyzwyczajeni są do suchego stepowego klimatu. Większość Florydy natomiast pokrywa bagnista dżungla. Toteż surowa dyscyplina, odmienna i niezdrowa okolica, a także tęsknota za utraconymi rodzinnymi stronami robią swoje.
– Ho, ho, ho! Niezły sposób na pozbycie się buntowników – basowo zarechotał bosman Nowicki. – Jak się to mówi, za przeproszeniem pana, wszystko robi się w białych rękawiczkach.
Pani Allan zmarszczyła brwi.
– Ładnie postępujecie z prawowitymi właścicielami tej ziemi. Krótko mówiąc, Indianie muszą pozwolić zamknąć się w rezerwatach lub zginąć w Forcie Marion – powiedziała oschłym tonem.
– Nie wiedziałem, że biednym Indianom dzieje się tyle niesprawiedliwości – smutno rzekł Tomek. – Rosyjscy carowie taki sam los zgotowali Polakom. Prawdziwych patriotów wieszają na szubienicach lub zsyłają na Sybir. Przecież nawet mój ojciec i pan bosman musieli uciekać z kraju, by w ten sposób ratować się przed zesłaniem.
– Proszę, proszę, to ja z narażeniem życia całymi dniami uganiam się po wertepach w poszukiwaniu buntowników, a tu moi najbliżsi zarzucają mi nieprawość – odezwał się szeryf, śmiejąc się wymuszenie. – No, ale skoro tak jest, to przyznam się wam, że czasem żal mi tych czerwonoskórych zuchów. Dopóki jednak jestem szeryfem, muszę spełniać swój ciężki nieraz obowiązek.
– Rozumiem, rozumiem to, szanowny panie. Na statku stosuje się takie samo prawo. Każdy człowiek musi wypełniać swój obowiązek, nawet gdyby go to miało kosztować życie – przytaknął bosman. – Urząd szeryfa to jak urząd kapitana statku. Ale nie rozumiem, dlaczego ci czerwonoskórzy policjanci z takim zapałem pilnują jeńca? Czy nie mogą się z nim pokumać?
– Nie ma obawy. Należą do policji indiańskiej, która jest znienawidzona przez większość czerwonoskórych. Niesłuszne to wszakże stanowisko, ponieważ w policji służą Indianie lojalnie ustosunkowani do naszego rządu. Czy rozsądne postępowanie można nazwać zdradą?
– Wydaje mi się, że można, jeżeli sprzeczne jest ono z interesem narodu. Cóż tu jednak mówić o przyjaznych stosunkach pomiędzy czerwonoskórymi i białymi, skoro sami Indianie pałają do siebie nienawiścią – wtrąciła pani Allan, nieprzekonana argumentacją szwagra.
Zanim szeryf zdążył cokolwiek odpowiedzieć, odezwał się Tomek:
– Ludzie prawi i szlachetni zawsze znajdą właściwą drogę postępowania. Słyszałem o białych, cieszących się prawdziwą przyjaźnią Indian amerykańskich. Na przykład nasz rodak, odkrywca i podróżnik Paweł Strzelecki, przez długi czas przebywał wśród Indian i zaprzyjaźnił się z Osceolą, bohaterskim wodzem Seminolów.
– Tommy, czy to ten sam podróżnik, który odkrył w Australii Alpy Australijskie i nazwał ich najwyższy szczyt Górą Kościuszki? – nieśmiało zapytała Sally.
– Tak, to on – potwierdził Tomek, uśmiechając się do swej przyjaciółki.
– Nie wiedziałam, że Paweł Strzelecki podróżował po Ameryce – zdziwiła się Sally.
– Strzelecki zwiedził niemal cały świat – wyjaśnił chłopiec. – Przed przybyciem do Australii podróżował po Amerykach Północnej[12] i Południowej, a potem zwiedzał wyspy Pacyfiku i Nową Zelandię.
[12] W Stanach Zjednoczonych i Kanadzie Strzelecki przebywał w latach 1834–1835. Więcej wiadomości o Strzeleckim znajdzie Czytelnik w powieści Tomek w krainie kangurów.
– Czy w Stanach Zjednoczonych dokonał jakichś ciekawych odkryć? – pytała Sally.
– W Ameryce Strzelecki prowadził przede wszystkim rozległe badania etnograficzne, a ich wyniki opisał w swej książce. W Stanach Zjednoczonych przewędrował szlakiem kościuszkowskim, to znaczy zwiedził: Boston, Nowy Jork, Filadelfię, Baltimore, Waszyngton, Richmond i Charleston. Prowadził ciekawe badania w meksykańskiej Sonorze oraz w Kalifornii. Strzelecki był ponadto wielkim filantropem. Zawsze pomagał prześladowanym i pokrzywdzonym. Spotkał się nawet z ówczesnym prezydentem Stanów Zjednoczonych, Jacksonem, by wstawić się za polskimi emigrantami, jak i za byłymi więźniami, karnie deportowanymi przedtem z Anglii do Ameryki. Wtedy również próbował wpłynąć na ulżenie niedoli Indian i murzyńskich niewolników. W tej sprawie dotarł nawet przed Kongres amerykański.
– Ho, ho! Śmiały to był człowiek z tego Strzeleckiego – wtrącił bosman.
– Czy on naprawdę nic a nic nie bał się Indian? – dopytywała się Sally.
– Jak już powiedziałem, Strzelecki prowadził badania etnograficzne wśród pierwotnych mieszkańców Ameryki. Przebywał więc jakiś czas u Huronów zamieszkujących Krainę Wielkich Jezior. Niejedną noc spędził w ich wigwamach. Chociaż był to wtedy okres wojen indiańskich, wędrował samotnie po puszczach i stepach. Często przekraczał wojenne ścieżki Indian płonących uzasadnioną nienawiścią do białych kolonistów, a mimo to nie tylko potrafił uniknąć wszelkich niebezpieczeństw, lecz nawet zaprzyjaźnił się z różnymi szczepami i ich wodzami. Najlepszym tego przykładem jest fakt, że w tym właśnie czasie, gdy Seminole osiedli na Florydzie, rozpoczęli nierówną, lecz bohaterską walkę ze Stanami Zjednoczonymi, pragnąc zapobiec wyniszczeniu swego szczepu, Strzelecki żył z nimi w wielkiej zgodzie i zadzierzgnął więzy przyjaźni z wodzem Osceolą. Strzelecki pisał później w swoim pamiętniku o tym wielkim indiańskim wodzu.
– Tommy, powiedz jeszcze, co się stało z Osceolą?
– Został wzięty przez Amerykanów do niewoli. W roku tysiąc osiemset trzydziestym ósmym zmarł na anginę w Forcie Moultrie[13] jako jeniec wojenny.
[13] Fort Moultrie leży w południowo-wschodniej części stanu Karolina Południowa.
– Ciekawe rzeczy opowiadasz nam, Tommy – odezwała się pani Allan. – Twoi rodacy potrafią więc współżyć z krajowcami amerykańskimi. Nie ma co mówić, smutna jest dola ujarzmionych ludów!
Szeryf Allan wzruszył ramionami i powiedział:
– Problem Indian nie był ani nie jest łatwy do rozwiązania. Gdybyśmy nawet nie zamknęli czerwonoskórych w rezerwatach, to koloniści by ich wyrżnęli co do jednego. Wystarczy przypomnieć masakrę w Camp Grant.
– Opowiedz pan o tym, jeśli łaska. Chętnie posłuchamy – zagadnął bosman.
– Smutna to raczej historia – odparł szeryf. – Kiedy nie udało się siłą osadzić Apaczów w rezerwacie, bo wojska było mało, a rozległe tereny i klimat dawały czerwonoskórym przewagę, prezydent Grant zmienił taktykę wobec Indian. Wtedy to właśnie banda głodujących Arivaipa Apaczów przybyła do posterunku wojskowego w Camp Grant. Porucznik Whitman, dowódca posterunku, nakarmił ich oraz nakłonił do sprowadzenia rodzin i przyjaciół. Zgłosiło się wielu Indian z rodzinami. Whitman założył dla nich mały nieoficjalny rezerwat. Zbyt wielka jednak była nienawiść białych i meksykańskich osadników do Apaczów za stałe ich napady – gdy zwiedzieli się o założeniu rezerwatu, postanowili go zniszczyć, nie zważając, że znajdowali się w nim pokojowo nastawieni Indianie. Trzydziestego kwietnia tysiąc osiemset siedemdziesiątego pierwszego roku o świcie osadnicy i Meksykanie napadli na obóz. Zamordowali śpiących Indian, nie oszczędzając kobiet ani dzieci. Ciała czerwonoskórych zostały okropnie okaleczone. Zaledwie kilku Indianom udało się zbiec w góry, podczas gdy napastnicy pospiesznie wycofali się do Tucson[14], zabierając wiele indiańskich dzieci jako jeńców. Osadnicy chwalili się głośno, iż ani jeden z nich nie został ranny podczas napadu. Wielu obywateli Arizony uważało ten mord za usprawiedliwiony, ponieważ Apacze stale napadali na osady, a ślady band wiodły wprost do Indian obozujących blisko Camp Grant, pozostającego pod oficjalną opieką wojska. Potępiono tylko zabicie kobiet i dzieci. Prezydent Grant kazał aresztować wszystkich uczestników napadu. Zagroził, że cała Arizona zostanie poddana prawu wojennemu. Przywódcy napadu zostali wprawdzie aresztowani, lecz sąd ich uniewinnił. Indianie uzyskali jedynie to, że w ich życie w rezerwatach nie mogą się wtrącać biali i że korzystają z materialnej oraz moralnej pomocy rządu.
– Nasz szeryf ma dużo racji, szanowna pani – pojednawczo odezwał się bosman. – Dla pań to wprawdzie widok przykry, ale ja i Tomek pójdziemy rzucić okiem na tego gagatka. Oczywiście, jeżeli pan szeryf zezwoli i nie ma nic przeciw temu.
– Bardzo proszę. Może będzie to dla was pewną rozrywką na tym pustkowiu – zgodził się szeryf. – Macie dość czasu, ponieważ jeńca muszę zatrzymać tutaj aż do przybycia kapitana Mortona z oddziałem kawalerii, który przetransportuje go do Fortu Apache. Przybędzie on nie prędzej jak jutro po południu.
– Chętnie się przyjrzę Czarnej Błyskawicy – naraz odezwał się Tomek tak lekkim tonem, że pani Allan i Sally spojrzały na niego z wyrzutem. – Jeżeli policjanci będą go dobrze pilnować, to nie mamy się czym kłopotać. Czy jednak można im dowierzać pod każdym względem? Kto ma kluczyk do oków?
– Brawo, brawo, kawalerze! Cenię roztropność i rozsądek – powiedział szeryf, pewny, że zdołał przekonać młodego Polaka o słuszności swego postępowania. – Możecie się niczego nie obawiać, kluczyk do kajdanek wisi sobie spokojnie na łańcuszku mego zegarka.
Mówiąc to, pokazał mały, płaski klucz przymocowany do łańcuszka. Sally pobladła z wrażenia, przyglądając się kluczykowi.
– Och, jak to się dobrze składa! – zawołała, lecz zaraz dodała pospiesznie: – Jak to się dobrze składa, że stryj jest tak ostrożny. Czy mogę pójść z Tommym i panem bosmanem popatrzeć na tego okropnego człowieka?
– Idź, wiercipięto, tylko uważaj, żeby ci się w nocy nie przyśnił – śmiał się szeryf.
– Sally, kochanie, nie bądź zbyt długo wieczorem na dworze – przykazała matka. – Głowa mnie rozbolała, idę do łóżka.
– Dobrze, mamusiu! Chodźmy, Tommy!
Pani Allan pierwsza opuściła jadalnię. Szeryf zatrzymał bosmana na strzemiennego przed snem, więc Tomek i Sally wyszli na werandę. Sally chwyciła Tomka za ramię.
– Tommy, omal się nie zdradziłam! Na szczęście w porę ugryzłam się w język. Czy wiesz, że taki sam kluczyk znajduje się w szufladzie biurka w gabinecie? – szepnęła.
– Czyżby? Co ty pleciesz? – Nie udawaj, że nie wiesz, co mam na myśli – oburzyła się Sally. – Dzisiaj rano nudziło mi się trochę, więc zajrzałam do szuflady biurka w gabinecie. W szufladzie leżą stalowe kajdanki z takim samym kluczykiem, jak ten u stryja na łańcuszku.
– Czy jesteś tego pewna?
– Oczywiście, że tak! Przyjrzałam mu się dobrze, ponieważ bawiłam się tymi „bransoletkami”, jak to nazwał kajdanki bosman Nowicki. Zaraz też poznałam, że kluczyk jest taki sam.
Tomek odczekał chwilę, aby ukryć podniecenie, i odparł obojętnie:
– A niech tam sobie leży. Cóż mnie to może obchodzić? W ogóle nie wiem, po co mi to powiedziałaś.
– Cenię roztropność i ostrożność – rzekła Sally, naśladując głos stryja. – Ach! Ty obłudniku! Przez całą kolację siedzi i rozmyśla, jak by tu uwolnić nieszczęsnego wodza Indian, a teraz udaje niewiniątko.
– Cicho bądź, Sally, na miłość boską! Co ty wygadujesz? Jeszcze nas kto usłyszy.
– Ha, nareszcie się wydało! – triumfowała dziewczynka. – Mnie nigdy nie oszukasz!
– Skąd możesz wiedzieć, o czym rozmyślałem w czasie kolacji?
– Oj, Tommy! Przecież już ci kiedyś powiedziałam, że gdy patrzę na ciebie, to wiem, o czym myślisz. Masz szczęście, że nie jestem szeryfem! Musiałabym zaraz cię zamknąć w piwnicy.
– Sally…!
– Dobrze już, dobrze. Widzisz teraz, że nawet taka niemądra dziewczynka może się na coś przydać.
– Nigdy nie powiedziałem, że jesteś niemądra – gorąco zapewnił Tomek.
Chłopiec zamilkł, gdyż szalony pomysł przyszedł mu dopiero w tej chwili do głowy. Sally nie myliła się, sądząc, iż rozmyślał nad możliwością udzielenia pomocy Czarnej Błyskawicy. Do tej jednak pory zdawało mu się to absolutnie niemożliwe. Teraz natomiast cała sprawa zaczęła wyglądać realniej. Gdyby Indianin pozbył się więzów, na pewno by zdołał umknąć prześladowcom.
Tomek wahał się, czy może całkowicie zaufać młodej przyjaciółce.
Postanowił ostrożnie wybadać grunt.
– No tak, Sally, muszę przyznać, że jesteś sprytna i domyślna. Cóż jednak z tego, że taki sam kluczyk leży w biurku twego stryja? Kluczyk do nas nie przyjdzie, a wydostanie go stamtąd jest ryzykowne. Pomyśl tylko! Aby uwolnić Indianina, należałoby wyjąć kluczyk z szuflady, otworzyć okowy, którymi skuty jest Czarna Błyskawica, a potem z powrotem umieścić kluczyk na dawnym miejscu.
– Tommy, jeżeli tylko zgodzisz się dopuścić mnie do spisku, to zobowiążę się wydobyć kluczyk i schować go z powrotem do szuflady. Możesz być pewny, że włożę go tak samo w dziurkę bransoletki, jak tkwi w niej w tej chwili.
– Hm, pomyślę nad tym. Może będzie można coś pomóc temu nieszczęśnikowi.
– Tommy, ty musisz to zrobić! Czy wiesz, że po raz pierwszy będę brała udział w takim prawdziwym spisku?
– Dobrze, Sally, dobrze! Teraz uspokój się, bo lada chwila bosman tu przyjdzie.
– Tommy, nie oszukuj mnie! Czytałam, że spiskowcy zawsze składają przysięgę na dotrzymanie tajemnicy. Bez przysięgi nie ma mowy o spisku.
Tomek już miał wybuchnąć gniewem, ale w tej chwili z jadalni dobiegł hałas odsuwanych krzeseł. Wymamrotał więc szybko słowa zaimprowizowanej przysięgi na wierność Czarnej Błyskawicy, a uszczęśliwiona Sally ściszonym głosem powtórzyła je uroczyście.
Bosman wszedł na werandę, w chwili gdy dziewczynka wylewnie ściskała Tomka po zakończonej przysiędze. Bosman ujął się rękoma pod boki i rzekł:
– No, dość tego gruchania, moje kochane urwipołcie! Chodźmy się przyjrzeć Indiańcom.
– Wspaniale, proszę pana! Jeszcze tylko muszę Tommy'ego o coś zapytać! – zawołała dziewczynka.
Wspięła się na palce, by jednym tchem szepnąć Tomkowi do ucha:
– Czy pan bosman także będzie należał do spisku?
Tomek uszczypnął ją w łokieć i odparł również szeptem:
– Myślę, że tak.
– To niech on również przysięgnie! – nalegała Sally.
– Cicho bądź! Bosman zrobi to później.
– Cóż to za konszachty? – zawołał marynarz, bawiąc się doskonale zakłopotaniem chłopca.
– Nic, proszę pana. Naprawdę nic! – zapewniła Sally.
